Chuyện “lò” Thông tấn “luyện” phóng viên ảnh thời chiến

(21/12/2011 10:36:25)

Những ngày tháng 11 này, khi cả nước tôn vinh sự học và tri ân các nhà giáo, nhà báo Chu Chí Thành, nguyên Trưởng Ban BT - SX ảnh báo chí, nguyên Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh VN, dành cho Nội san Thông tấn bài báo kể về việc đào tạo phóng viên ảnh của ngành trong những năm chiến tranh, về những nhà báo - nhà giáo Thông tấn tận tình truyền nghề cho lớp sau.

Đào tạo nghiệp vụ ảnh cho phóng viên tại chiến trường

            Chúng tôi học ảnh như thế nào

            Chuyện cách đây đã 45 năm. Tôi còn nhớ, cuối năm 1966, chị Nguyễn Thị Mùi, cán bộ Ban Tổ chức TTXVN đưa một chiếc xe ca màu vàng lên tận Ký Phú, Đại Từ, nơi sơ tán của Khoa Văn Trường Đại học Tổng hợp đón chúng tôi về Hà Nội, rồi sau đưa đến chợ Bương, xã Cấn Hữu, huyện Quốc Oai, Hà Tây (cũ) để học nghiệp vụ viết tin và chụp ảnh. Học trong 9 tháng, trong đó 6 tháng học chính trị, nghiệp vụ báo chí nói chung và đi sâu vào cách thức viết tin, còn 3 tháng học ảnh, thêm 1 tháng thực tập trước khi phân công công tác. Tôi xin học ảnh với suy nghĩ: Vào chiến trường miền Nam cần có máy ảnh ghi lại những gì mình chứng kiến, ảnh sẽ giúp cho việc viết báo sâu sắc hơn và khi có điều kiện, trên cơ sở những bức ảnh đã chụp, mình viết sẽ sinh động hơn. Ảnh là tài liệu quý ghi lại những trải nghiệm của mình.

            Lớp ảnh khá đông, gần 30 người; cùng với chúng tôi, những người tốt nghiệp đại học, còn có một số anh chị em thanh niên xung phong và một vài bạn vừa tốt nghiệp phổ thông. Thầy giáo là các nhà nhiếp ảnh Nguyễn Văn Phú, Phạm Vũ Thực. Phụ giảng và làm công tác giáo vụ là Nguyễn Xuân Ổn, Võ Xuân Khiển và Nguyễn Huy Hoàng. Bài mở đầu là của Phó Tổng Giám đốc TTXVN kiêm Chủ nhiệm Phân xã Nhiếp ảnh (tiền thân của Ban ảnh bây giờ) Hoàng Tư Trai.

            Lớp học có giáo trình in roneo đàng hoàng. Ông Phạm Vũ Thực giảng về cấu tạo, tính năng, tác dụng của máy ảnh, phim chụp, giấy ảnh và hóa chất ảnh... Tài liệu này được đúc kết từ các sách tiếng Pháp và tiếng Trung, mà chỉ Thông tấn xã mới có (ông Phú biết tiếng Pháp, ông Thực biết tiếng Trung). Ông Nguyễn Văn Phú dạy cách chụp ảnh, nguyên tắc bố cục bức ảnh, xử lý ánh sáng, cách tiếp cận đối tượng, thể hiện đối tượng, cắt cúp ảnh qua ống kính, qua ảnh mẫu, cách lấy tài liệu và viết chú thích ảnh tin...

            Nhiếp ảnh đối với chúng tôi hoàn toàn mới mẻ. Cả lớp say mê học lý thuyết, thực hành chụp ảnh và in tráng phim ảnh thủ công. Làm quen với chiếc máy ảnh EXATA và PRAKTICA của Cộng hòa dân chủ Đức sáng choang, chúng tôi thích thú lắm. Thầy Phú dạy chúng tôi từ tư thế cầm máy, động tác bấm máy đến phân chia bố cục trong khuôn hình... Tôi nhớ mãi lời thầy dặn: Máy ảnh phải ghì sát vào trán, lấy trán làm điểm tựa, người đứng thẳng nghiêm chỉnh, chắc chắn, coi như chân máy, lấy nét chính xác vào đối tượng, nín thở một chút khi bấm máy như bấm cò súng bắn đạn thật... Bất đắc dĩ mới phải xô đẩy, chen chúc, rướn chân lên hay cúi lom khom, hoặc ngồi xuống chụp ảnh. Ở tư thế nào cũng phải nhớ ghì chặt máy vào trán rồi mới được bấm... Như vậy mới tránh khỏi ảnh bị rung, chao mờ.

            Bài thứ nhất chụp ảnh tĩnh, chân dung và phong cảnh, tiếp theo là chụp ảnh động, chọn đối tượng đang làm việc ở nông thôn. Bài thứ hai là chụp ảnh tin có chủ đề, có đề tài, dựng maket ảnh có chú thích đầy đủ. Cả đợt thực tập, mỗi người chúng tôi được sử dụng hai cuốn phim Orwo (CHDC Đức) và hai tờ giấy ảnh Forter 18x24cm. Thuốc tráng phim và thuốc làm ảnh, các thầy chia sẵn ra từng gói, chúng tôi tự tay pha thuốc rồi chia nhau thực hành.

            Phim không đợi hết cuốn mới tráng, mà hết bài thực hành phải cắt đôi cuốn phim ra để tráng đoạn đã chụp. Nửa cuốn đầu chụp chân dung, phong cảnh, mỗi thứ được 9 kiểu. Nhưng một lần cắt phim phải hụt đi mất 3, 4 kiểu. Vậy là các thầy lại dạy cho cách nối phim: Lấy phim đã chụp dán vào đầu phim bị cắt. Nhưng không có keo dán? Cách duy nhất là lấy chỉ khâu mép phim chưa chụp vào mép phim đoạn đã bỏ đi, dùng kim khâu, luồn chỉ qua lỗ răng cưa ở mép phim xiết chặt lại, thế là được đoạn nối tiết kiệm được 4 kiểu. Tôi không khéo tay, không nối phim, để bù vào 4 kiểu ảnh bị mất, tôi chỉ còn cách không chụp ào ào, phải lựa chọn kỹ, ngắm nghía kỹ, ưng ý mới bấm máy. Nhờ vậy những kiểu đầu tay xem ra cũng khá.

            Còn làm ảnh thì thường xé tờ giấy ảnh 18x24cm ra làm 4 miếng. Ốp mặt thuốc của phim và giấy ảnh vào nhau rồi kẹp giữa hai tấm kính. Ánh sáng in ảnh là một ngọn đèn dầu hỏa, khi lộ sáng thì rút tấm kính từ hòm tới ra hơ phía lưng phim vào ngọn đèn. Đếm từ 5 đến 10 giây, tùy phim non sáng hay già sáng mà bớt hoặc thêm thời gian. Không có đồng hồ báo thời gian, mọi người phải nhẩm đếm 1, 2, 3, 4... Mỗi người tự ước lượng một kiểu. Sau khi lộ sáng giấy ảnh xong, đến công đoạn hiện và hãm hình. Lúc đó cần ba bát đựng, thứ tự như tráng phim: Bên trái là thuốc hiện hình; ở giữa là nước lã để rửa sạch thuốc hiện; bên phải là thuốc hãm hình.

            Ảnh ngâm trong thuốc hãm khoảng 1-2 phút là được. Tiếp đến là đưa ảnh ra ngâm vỗ trong chậu thau hoặc chậu nhựa. Cuối cùng rải ảnh trên tờ báo để sáng mai hong khô.

            Để chuẩn xác và đạt chất lượng cao, bao giờ cũng phải lấy một mẩu giấy nhỏ bằng ngón tay đưa vào giữa ảnh để thử rồi lấy các thông số tốt nhất. Chủ yếu là thời gian lộ sáng phù hợp.

            Trong một tháng đi thực tập, cơ quan liên hệ hai nơi chụp ảnh: Một hợp tác xã nông nghiệp ở Quốc Oai, một trận địa phòng không của Hà Nội. Tất tật cũng chỉ được một cuốn phim 36 kiểu, chụp hết mới đưa vào buồng tối của cơ quan ở 18 Trần Hưng Đạo để tráng theo tiêu chuẩn. Sau đó cơ quan in mẫu lên trọn vẹn tờ giấy 18 x 24 cm để xem cả 36 kiểu ảnh. Ảnh nào đạt về kỹ thuật, về nội dung là có thể đánh giá được ngay. Tiếp đó là cắt từng kiểu ảnh dựng maket theo mẫu của Phân xã Nhiếp ảnh.

            Được trang bị kiến thức như vậy, hết quý III năm 1967, chúng tôi lao vào cuộc chiến thực sự. Người chuẩn bị ba lô lên đường vào Nam, người sang Lào, người đi phân xã địa phương. Anh Xuân Lâm và tôi được bổ sung vào tổ ảnh quân sự nhưng trong biên chế của phòng ảnh chính trị ngoại giao. Phân xã Nhiếp ảnh thực hiện chế độ kèm cặp phóng viên rất hay, ban đầu đi chung, bất cứ đề tài nào cũng có một cũ một mới. Tôi nhớ lần đi chụp ảnh thu hoạch lúa ở Đại Mỗ, Tây Mỗ, anh Hoàng Điền, PV nông nghiệp, dẫn tôi đi cùng. Chụp ảnh máy bay rơi ở Đan Phượng, Hà Tây thì anh Nhật Tường cho tôi bám cùng xe máy của cơ quan phóng thẳng tới hiện trường. Lần ấy đưa phim về tráng thì Ban biên tập lại chọn ảnh của tôi đăng báo Nhân Dân và Hà Nội mới. Tác phẩm đầu tiên được đăng báo cổ vũ tôi ghê gớm. Nhật Tường bắt tay tôi: "Cậu bấm kiểu dân quân khênh xác máy bay thế mà hay, rõ xác máy bay, rõ người, lại rất tự nhiên. Cố gắng nhé!". Có ảnh được đăng là sướng rồi, nhưng sướng hơn khi anh em trong phân xã nhiếp ảnh rất vô tư, luôn động viên nhau... vừa làm vừa học, vừa rút kinh nghiệm. Được học và hành tỉ mỉ, có thể nói đây là lớp học thứ hai khiến chúng tôi mau trưởng thành.

(Còn nữa)