Nhà báo Trần Quang Vinh đang tìm hiểu để thực hiện phóng sự truyền hình về chống ô nhiễm không khí

Nhiều người, trong đó có cả các phóng viên Thông tấn, vẫn quan niệm rằng chủ đề khoa học - kỹ thuật, đặc biệt là mảng công nghệ, đọc đã khó chứ chưa nói đến viết, chuyển ngữ cũng rất vất vả. Tôi cũng nằm trong số đó.

Đang ở tờ "Thể thao &Văn hóa" "vui vẻ trẻ trung" mà chuyển ngay về ấn phẩm chuyên về khoa học - công nghệ "khô như ngói", dĩ nhiên thời gian đầu tôi không tránh khỏi tâm lý ngán ngại. Nhưng khoảng thời gian ngắn ngủi gắn bó với tờ Khoa học & Công nghệ đã làm tôi thay đổi quan điểm, thậm chí đôi khi còn đem đến suy nghĩ hơi cực đoan, cho rằng nhiều thứ trong cuộc đời này là phù phiếm, tầm phào, chỉ có khoa học mới bổ ích và thiết thực cho con người.

Trước tiên, làm báo khoa học luyện cho con người tính kiên trì, cẩn trọng. Không phải ai giỏi ngoại ngữ cũng muốn dịch và dịch được các bài báo chuyên ngành của nước ngoài. Ngoại ngữ dù giỏi như tiếng mẹ đẻ thì thời gian chuyển ngữ một bài báo cho Khoa học & Công nghệ cũng nhiều gấp ba, bốn lần, đôi lúc hàng chục lần, so với dịch bài cho các báo khác. Đụng đến một khái niệm mới hoặc khái niệm "chỉ nghe quen quen" là phải tra cứu tư liệu, đối chiếu định nghĩa về chúng qua tất cả các ngoại ngữ mà mình biết. Rồi từ khái niệm "gốc rễ" này mở rộng sang các khái nhiệm "nhánh" khác. Khi đã hiểu cặn kẽ rồi mới yên tâm dịch câu tiếp theo. Lắm trường hợp hiểu kỹ rồi nhưng chọn thuật ngữ sao cho sát cũng là cả một vấn đề. Bởi lẽ đối tượng mà bài báo nhắm đến không chỉ là độc giả bình thường mà còn là các nhà chuyên môn. Không ai muốn sản phẩm chuyển ngữ của mình biến thành "trò cười" trong con mắt các chuyên gia ngành hẹp, trong khi đó người dịch không bó mình trong một chuyên ngành nào cả. Hôm nay họ "đào xới" đề tài cổ sinh vật học, mai họ lại "ngước lên" chủ đề thiên văn... Bù lại, qua mỗi bài báo chuyển ngữ, người dịch thu nạp được cho mình rất nhiều kiến thức.

Tiếp cận các nhà khoa học trong nước và khai thác thông tin của họ là cả một nghệ thuật. Kiên trì thôi chưa đủ mà cần cả sự khéo léo, làm sao ngay từ tiếng "alô" phát ra cũng gây được cảm tình cho người đối thoại chưa biết mặt. Nhưng khéo léo, ngọt ngào (mà các phóng viên nữ trẻ trung có thừa) cũng không bằng sự từng trải và phông kiến thức đa dạng cũng như sự đầu tư tìm tòi về đề tài mà mình định viết. Các nhà khoa học thường khó tính, bận rộn và tiếc thời gian. Và trên tất cả là rất dị ứng với các "thợ viết" có ý định "vinh danh" công trình nghiên cứu của họ mà chẳng hiểu gì về đề tài mà họ đã hoặc đang theo đuổi. Không có nền tảng kiến thức khoa học- kỹ thuật rộng và vững thì thế nào trong cuộc phỏng vấn cũng "tòi" ra những câu hỏi ngớ ngẩn làm cụt hứng các nhà khoa học. Ngược lại, một khi đã tin tưởng nhà báo nào đó thì các nhà khoa học thường chủ động liên hệ cung cấp thông tin, nhiệt tình giới thiệu anh (chị) này cho các đồng nghiệp, thầy giáo hay học trò, cán bộ cấp dưới của mình. Vậy nên, xây dựng mạng lưới cộng tác viên trong giới khoa học vừa khó lại vừa dễ.

Làm báo khoa học còn luyện cho con người cái tâm ít bị tác động của "kinh tế báo chí". Các cơ quan nghiên cứu ở Việt Nam thường không dồi dào ngân sách. Các nhà khoa học Việt Nam cũng thường khái tính - "Anh chị cần thì chúng tôi cung cấp thông tin chứ không phải chúng tôi mong được lên báo, lên đài đâu nhé".

PV, BTV tòa soạn Khoa học & Công nghệ tích cực tham gia các hoạt động công đoàn

Làm báo khoa học cũng khiến cho con người ta dễ say nghề. Bởi không say nghề hẳn rất khó bám trụ được với nghề hoặc cố bám thì cũng thấy nặng nề trong tâm bởi vô vàn áp lực, trong đó có áp lực tài chính. Sự say nghề của các phóng viên truyền hình Khoa học & Công nghệ đã "lây" sang các bạn quay phim và lái xe. Rất ít khi tôi nghe được những lời phàn nàn của các "bác tài" dù sắp đến tuổi nghỉ hưu hay mới được tuyển dụng, về việc phải đi đến những nơi xa xôi, hiểm trở. Các bạn quay phim cũng vui vẻ vác máy cùng phóng viên trèo đèo, lội suối, lên các lò gạch mù mịt khói, xuống các bãi thải quặng độc hại, vào các nhà máy xi măng bụi bặm hay ra bờ biển bị sóng gặm nham nhở...

Các ấn phẩm chuyên về khoa học và công nghệ rất kén bạn đọc. Nhưng những ai đã quan tâm thì gắn bó, trung thành. Tình cảm của họ là nguồn động viên lớn đối với những người làm báo. Với riêng tôi, sau mỗi chuyên đề "Khoa học & Công nghệ" trên Truyền hình Thông tấn mà nhận được lời khen của các nhà khoa học - "được đấy", "sắc sảo", "nắm được vấn đề"... - thì không gì sung sướng bằng. Điều này đủ để giải tỏa các bức xúc, đủ để tôi, dù chỉ tham gia được ba năm đầy vất vả trong chặng đường phát triển 30 năm của tờ Khoa học & Công nghệ (tên cũ là Khoa học - kỹ thuật và kinh tế thế giới), vẫn cảm thấy tiếc nuối khi chuyển sang vị trí công tác mới.