Từ Espana 82 đến Mexico 86

---

(31/08/2022 14:31:13)

Tờ “Tin mới nhất Espana 82” đã mở đường cho sự ra đời của các tờ tuần báo đầu tiên của Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN), trong đó có “Văn hóa, Thể thao Quốc tế” (sau đổi là “Thể thao và Văn hóa”). Một lối làm báo hoàn toàn khác ngày ấy: mua giấy theo giá tự do, in theo giá thoả thuận và bán theo giá có lãi…

Nhà báo Trần Mai Hạnh (bìa trái) và nhóm biên soạn Thông tin Mexico 86 tại TP. Hồ Chí Minh. Ảnh tác giả cung cấp

1. Giai đoạn năm 1979-1982, đất nước ta cực kỳ khó khăn. Ngoài nghèo khó vật chất bủa vây, người dân còn “đói” thông tin. Thông tin không chỉ chậm, hạn hẹp mà còn công thức, rập khuôn, nhàm chán. Tình trạng đó kéo dài tạo nên một thói quen gần như luật lệ đối với cả báo chí và người dân. TTXVN mặc định được xem là ngân hàng cung cấp thông tin cho các báo. Tin, bài, ảnh của phóng viên TTXVN sản xuất ra phải được các cơ quan báo chí, phát thanh truyền hình lựa chọn đăng tải thì mới tới được công chúng. TTXVN không có bất cứ một phương tiện nào (báo, tạp chí) để trực tiếp đưa thông tin tới bạn đọc. Đó là một hạn chế, thiệt thòi rất lớn đối với phóng viên thông tấn và cũng là thiệt thòi đối với công chúng tiếp nhận thông tin.
 
Trước một sự kiện thể thao hấp dẫn, ví dụ trận chung kết giải bóng đá thế giới, trong khi các nước cùng lúc được theo dõi trực tiếp trên truyền hình, thì công chúng ở Việt Nam chỉ nhận được thông tin rất chậm sau đó về tóm lược diễn biến và kết quả trận đấu qua bản tin ngắn của TTXVN dịch từ các hãng tin nước ngoài được các báo, đài trong nước đăng lại.
 
Thế rồi, Giải vô địch bóng đá thế giới lần thứ 12 tổ chức tại Tây Ban Nha từ ngày 13/6 đến 11/7/1982 (Espana 82) tới gần. Tổng giám đốc Đào Tùng và lãnh đạo cơ quan đã quyết một việc chưa từng có tiền lệ, đó là biên soạn, xuất bản tờ thông tin về Giải vô địch bóng đá thế giới lần thứ 12 với tên gọi Tin mới nhất Espana 82, bán trực tiếp tới bạn đọc.
 
Cái khó trước tiên là phải phá rào tự in vì không ai dám cấp giấy phép. Cái khó nữa là lấy đâu ra giấy để in, giấy bán theo chỉ tiêu có hạn và có tìm được giấy giá cao thì tiền đâu mà bù lỗ. Hàng loạt vấn đề đặt ra cần phải có những quyết đáp tức thời. Đón nhu cầu đam mê bóng đá của độc giả, TTXVN đã liều thử một lần bán giá không bù lỗ và có lãi. Dưới sự chỉ huy trực tiếp của Phó tổng giám đốc Đỗ Phượng, tòa soạn Tin mới nhất Espana 82 đặt tại Ban biên tập tin Thế giới. Tôi được Bộ biên tập biệt phái làm Thư ký tòa soạn. Nội dung diễn biến 52 trận đấu, những câu chuyện trong và ngoài sân cỏ, bình luận của các cây bút thể thao nổi tiếng thế giới được Ban biên tập tin Thế giới và phân xã TTXVN tại các nước dịch rất đầy đủ. Tôi có trách nhiệm tập hợp bài vở, lên trang từng số rồi chuyển xưởng in. Ngày đó, TTXVN chưa có nhà in, mới có xưởng in typo để in bản tin đặt ngay tại trụ sở 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội. Việc bán báo do Phòng phát hành đảm nhiệm. Tin mới nhất Espana 82 gồm 4 trang dưới hình thức tin nhanh, phát hành buổi trưa hằng ngày và 16 trang ngày Chủ nhật như một tờ tuần báo, đồng thời tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
 
Vào giờ phát hành, trước cửa cơ quan tại TP. Hồ Chí Minh và trụ sở chính tại Hà Nội thường bị ùn tắc giao thông đến mức phải nhờ cảnh sát chi viện. Hàng trăm ngàn bản in mỗi ngày vẫn không đủ bán. Một kênh thông tin mở ra được đông đảo độc giả đón đợi, tạo nên một sự hồ hởi, một không khí sôi động và lành mạnh trong dư luận xã hội, thu hút mọi tầng lớp, trước hết là lớp trẻ. Số cuối cùng tôi được Phó tổng giám đốc Đỗ Phượng giao viết lời tạm biệt bạn đọc. Ông duyệt kỹ, sau đó cho in ở trang cuối, số Espana 82 cuối cùng, trong đó có lời hẹn sẽ xuất bản tiếp bản tin hằng tuần: “Cùng bạn đọc số cuối cùng của bản Tin mới nhất Espana 82 phát hành hôm nay, cùng ngày Giải vô địch bóng đá thế giới lần thứ 12 kết thúc. Chúng tôi đã cố gắng phục vụ các bạn, nhưng do trình độ hạn chế, khối lượng tin tức quá dồn dập, mặt khác, muốn đáp ứng kịp thời yêu cầu của các bạn nên bản tin để không ít sai sót. Hẹn tái ngộ và phục vụ các bạn tốt hơn nữa trong dịp giải vô địch tới. Để tiếp tục phục vụ bạn đọc, sau bản tin về Espana 82, TTXVN sẽ phát hành bản tin hằng tuần về ‘văn hóa, thể dục thể thao’ với số trang nhiều hơn, giúp các bạn theo dõi, tìm hiểu về văn hóa và thể thao thế giới, về đất nước và con người ở những vùng đất khác nhau trên hành tinh chúng ta”.
 

Bìa Tin mới nhất Espana 82, số ra ngày 12/6/1982

2. Tin mới nhất Espana 82 đã làm dịu nỗi lo âu, bươn chải trong cuộc sống vật chất gay gắt những ngày ấy. TTXVN vừa được tiếng (lần đầu tiên có tờ thông tin như một tờ báo bán trực tiếp tới bạn đọc) vừa được tiền (lãi lớn). Xuất bản tờ Tin mới nhất Espana 82, TTXVN mong muốn tập dượt việc mở rộng diện thông tin và tăng lượng thông tin, đem những hiểu biết mới vào đất nước vốn lạc hậu về thông tin và phương tiện truyền tải thông tin. Vậy mà đã gặp không ít lực cản và sự phản đối gay gắt.
 
Ngay trong thời gian diễn ra Giải vô địch bóng đá thế giới lần thứ 12, một số phản ứng bùng lên, chĩa thẳng vào những người chủ trương ra tờ Tin mới nhất Espana 82. Những ý kiến phản đối viện dẫn nhận thức, thói quen, luật lệ cũ quy định TTXVN chỉ có chức năng cung cấp thông tin cho báo đài, không được trực tiếp ra sản phẩm báo chí phát hành tới công chúng.
 
Trong mấy tháng liên tiếp, TTXVN phải làm tới ba bản báo cáo giải trình: báo cáo thứ nhất về quan điểm thông tin (bị lên án là khuynh hướng tự do), báo cáo thứ hai về tài chính (vì khuynh hướng thương mại trong thông tin) và báo cáo thứ ba là sự xuất bản không có giấy phép. Mặc dù phải thực hiện các báo cáo “không bình thường đó”, nhưng chỉ một tháng sau khi Espana 82 kết thúc, ngày 21/8/1982, Tuần tin Văn hóa, Thể thao Quốc tế (nay là báo Thể thao và Văn hóa) do Phó tổng giám đốc Đỗ Phượng làm Tổng biên tập được Ban lãnh đạo TTXVN quyết định cho xuất bản đồng thời tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
 
Đây chính là tờ tuần báo đầu tiên của TTXVN. Ngoài nhiệm vụ phụ trách tiểu ban Văn xã, Ban biên tập tin Trong nước, tôi còn được cử kiêm nhiệm làm Thư ký toà soạn tờ tuần báo Văn hóa, Thể thao Quốc tế. Tin, bài do Ban biên tập tin Thế giới tổ chức dịch, biên tập; ảnh nhận của các hãng thông tấn nước ngoài, tôi làm nhiệm vụ sắp xếp bài vở, lên trang (16 trang) từng số báo. Xưởng in cơ quan chịu trách nhiệm in ấn. Vì không có giấy phép nên không thể in ở các nhà in bên ngoài, do đó tờ tuần tin in typo hình thức rất khiêm tốn. Nhưng thật bất ngờ, có lẽ do thành công của tờ Tin mới nhất Espana 82 nên tuần tin Văn hóa, Thể thao Quốc tế vừa ra mắt đã được bạn đọc cả nước đón nhận.
 

Phòng điện báo của TTXVN làm việc 24/24h để phát tin tức mới nhất về kết quả thi đấu của Giải bóng đá thế giới Mexico 86

3. TTXVN tiến thêm một bước, chỉ 9 tháng sau, ngày 14/5/1983 tờ Tuần Tin tức do Tổng giám đốc Đào Tùng làm Tổng biên tập và tuần tin Khoa học - Kỹ thuật - Kinh tế thế giới do Phó tổng giám đốc Trần Thanh Xuân làm Tổng biên tập đã ra mắt bạn đọc. Tôi được điều động sang làm Thư ký toà soạn và sau đó được bổ nhiệm làm Phó tổng biên tập thường trực Tuần Tin tức. Thời kỳ đó, ba tờ tuần tin của TTXVN với thông tin nhanh, ngắn gọn và phong phú chiếm vị trí quan trọng trong lòng bạn đọc, trở thành những tờ thông tin có uy tín.
 
Liên tiếp một năm rưỡi sau đó, TTXVN phải đi “hầu kiện” khá nhiều lần, nhiều người kiến nghị đình bản, phê phán khuynh hướng tự do và thương mại hóa thông tin. Điều may mắn là cả ba tờ được cán bộ, nhân dân ủng hộ và nhiều đồng chí lãnh đạo cấp cao thấy có ích. Đầu năm 1985 (đúng vào ngày 30 Tết âm lịch), một phiên họp giữa TTXVN và những người có quyền hạn, trách nhiệm do cấp trên triệu tập tại trụ sở TTXVN mới đi đến quyết định cấp giấy phép tạm thời cho ba tờ thông tin này.
 
Tuy vậy, sự phản đối cùng những rắc rối vẫn dai dẳng trong dư luận. Giải vô địch bóng đá thế giới lần thứ 13 tại Mexico năm 1986, sự phản đối lại bùng lên gay gắt khiến TTXVN quyết định đành phụ lòng bạn đọc, không ra tờ Thông tin Mexico 86 hằng ngày và cũng không có phụ trương tuần để tránh những phiền hà không đáng có.
 
Thế rồi, một đồng chí lãnh đạo cấp cao nhắc TTXVN làm sao phải đáp ứng nhanh nhất, đầy đủ nhất yêu cầu của độc giả về Giải vô địch bóng đá thế giới Mexico 86. Chỉ còn một ngày rưỡi để đáp ứng yêu cầu đó. May mắn sao, mọi thủ tục, mọi sự phiền hà hầu như không có, tất cả đều suôn sẻ.
 
Sáng 1/6/1986, tại trụ sở TTXVN ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tờ Thông tin Mexico 86 số 1 đã ra mắt bạn đọc với giấy phép được xuất bản. Cùng ngày, một đặc phái viên của TTXVN (anh Nguyễn Duy Cương, sau này là Phó tổng giám đốc) được cử tới Mexico, nơi diễn ra Giải bóng đá thế giới. Tôi được cử bay gấp vào TP. Hồ Chí Minh để cùng các anh trong tòa soạn Thể thao và Văn hóa tại TP. Hồ Chí Minh tổ chức xuất bản tờ Thông tin Mexico 86 đồng thời với Tổng xã Hà Nội. Trọn bộ 31 số Thông tin Mexico 86 hằng ngày cùng ba phụ trương được xuất bản với số lượng hàng trăm ngàn bản/số, đáp ứng đòi hỏi và niềm tin của bạn đọc. Tại trụ sở TTXVN ở TP. Hồ Chí Minh, ngoài hệ thống phát hành và các đại lý tư nhân, cơ quan còn có quầy bán trực tiếp tờ Thông tin Mexico 86 ngay khi báo vừa in xong.
 

Dòng người tắc nghẽn ngoài đường, chen lấn mua tờ Thông tin Mexico 86 tại trụ sở TTXVN tại TP. Hồ Chí Minh. Ảnh tác giả cung cấp

Bức ảnh chụp tôi tại quầy bán Thông tin Mexico 86 và dòng người chen lấn mua báo tắc nghẽn giao thông của phóng viên báo Thể thao và Văn hóa tại TP. Hồ Chí Minh đã gợi lại phần nào không khí bóng đá sôi động ngày ấy. Ngay sau Mexico 86, cả ba tờ tuần tin của TTXVN được cấp giấy phép xuất bản chính thức. Có thể nói, tờ Tin mới nhất Espana 82 đã mở đường cho sự ra đời của các tờ tuần báo đầu tiên của TTXVN: Văn hóa, Thể thao Quốc tế (sau đổi là Thể thao và Văn hóa), Khoa học - Kỹ thuật và Kinh tế thế giới, Tuần Tin tức và tiếp nối là tờ Thông tin Mexico 86. Một lối làm báo hoàn toàn khác ngày ấy: mua giấy theo giá tự do, in theo giá thỏa thuận, bán theo giá có lãi. Nhu cầu thông tin bức thiết, chính đáng của đông đảo độc giả được đáp ứng bằng một phương thức mới, người nhận thông tin phải trả tiền cho thứ hàng hóa đặc biệt này, không chờ Nhà nước cho không.
 
TTXVN chính là người tiên phong mở ra lối làm báo mới. Sự bùng nổ thông tin đa dạng, đa chiều, xu thế đổi mới nội dung, hình thức và kỹ thuật thông tin, vấn đề nóng bỏng ấy của thời đại… đã đến với nước ta tuy có chậm một chút, mở ra thời kỳ phát triển mới đầy hứa hẹn cho đội ngũ những người làm công tác báo chí, truyền thông./.

---

CÁC TIN ĐÃ ĐĂNG:

Một số hoạt động của Đoàn thanh niên TTXVN nhiệm kỳ 2017-2022 (31/08/2022 14:27:55)

Đại hội Đoàn thanh niên TTXVN nhiệm kỳ 2022-2027: Phát huy bản lĩnh, tinh thần xung kích, tình nguyện (31/08/2022 14:24:31)

Tiếp sức học sinh vùng cao đến trường  (29/08/2022 14:36:29)

Ra mắt Câu lạc bộ Cầu lông TTXVN (29/08/2022 14:35:31)

Tăng cường công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng (25/08/2022 10:27:25)

Thêm hai đường phố tại Bắc Giang mang tên nhà báo TTXVN (24/08/2022 15:35:56)

Chia sẻ kinh nghiệm làm báo đa phương tiện tại Phú Thọ (24/08/2022 15:33:19)

Báo Thể thao và Văn hóa: 40 năm lan tỏa tinh thần thể thao và những nét đẹp văn hóa (19/08/2022 21:58:23)

Ký kết hợp tác truyền thông với thành phố Hải Phòng  (14/08/2022 19:36:34)

Đi để hiểu và cảm nhận (14/08/2022 19:13:10)