Trao đổi - Thảo luận
Cuộc chiến với Facebook: Mặt trận thật trên mạng xã hội ảo
(04/09/2019 10:40:36)
Tháng 5/2019, một tờ báo điện tử có lượng truy cập thuộc hàng lớn nhất Việt Nam đã quyết định đóng fanpage trên Facebook, chấp nhận mất một nguồn traffic đáng kể. Không chỉ trang mạng này, nhiều tờ báo khác cả Việt Nam lẫn quốc tế cũng không còn mặn mà với nền tảng mạng xã hội (MXH) lớn nhất thế giới.Từng được coi là phương tiện chuyển tải thông tin hữu hiệu trong thời đại mà truyền thông xã hội lên ngôi, song Facebook đang ngày càng đánh mất niềm tin của cộng đồng báo giới và cả chính phủ của nhiều quốc gia.
 |
| TTXVN cũng từng là nạn nhân của tin giả khi giới “cò” đất lấy một bản tin cũ của VnExpress về Phú Quốc và sửa thành tin của TTXVN |
Làn sóng chia tay Facebook của giới truyền thông
Tháng 4/2016, tại hội nghị Publish Asia tổ chức ở Manila (Philippines) có sự tham dự của đại diện Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN), diễn giả Asha Phillips - sáng lập trang chuyên về theo dõi tin tức trên mạng xã hội (MXH) Crowdynews - đã đưa ra một thông tin khiến nhiều người hào hứng: Lần đầu tiên, lượng người đọc (tại Mỹ) tin tức qua MXH đã vượt công cụ tìm kiếm. Như thế, có thể coi là trên lĩnh vực chuyển tải thông tin, Facebook đã chiến thắng Google.
Cũng tại hội nghị này, một đại diện của trang Buzz Feed đang nổi đình đám ở thời điểm đó đã chia sẻ cách thức tạo thông tin lan tỏa mạnh (viral) trên MXH, coi đó như hướng đi chủ đạo của báo chí trong kỷ nguyên mà truyền thông xã hội lên ngôi. Lúc ấy, tờ báo nào chưa lập fanpage, chưa chú trọng đưa nội dung lên Facebook sẽ bị coi như chậm chân, cầm chắc thất bại trong việc thu hút độc giả.
Nhận định ấy trùng với thời điểm Facebook bắt đầu bật chức năng kiếm tiền trên Instant Article (IA), nền tảng đọc báo nhanh có lúc được coi như công cụ dẫn dắt xu thế. Tưởng như đó sẽ là một cuộc hôn phối ngọt ngào, bởi Facebook không chỉ đem lại lượng độc giả lớn, mà còn cả doanh thu cho báo chí trong thời buổi khó khăn. Song, chỉ đến tháng 1/2018, theo Business Insider, trong số 72 cơ quan báo chí đầu tiên được Facebook mở tính năng xuất bản trên IA thì chỉ còn 38 tờ báo tiếp tục gắn bó với nền tảng này. Ở Việt Nam, không có con số chính xác, nhưng nhiều tờ báo lớn cũng rút khỏi Facebook. Không chỉ dừng sử dụng IA mà còn đóng cửa, hoặc hạn chế đưa bài lên fanpage.
Theo Digiday, có nhiều lý do để các tờ báo đưa ra quyết định như vậy, liên quan đến chiến lược phát triển, doanh thu thấp hơn dự kiến, hay thậm chí cả lý do chính trị (thiếu công cụ lọc bình luận như YouTube).
Bản thân Facebook cũng không giấu diếm việc họ quay lưng với báo chí. Trong một bài viết đăng trên mục Blog vào tháng 1/2018, nhà sáng lập đồng thời là CEO của Facebook Mark Zuckerberg nói rằng MXH này sẽ chỉnh sửa lại News Feed, ưu tiên các nội dung chia sẻ của bạn bè, đồng thời giảm thời lượng xuất hiện của các nhà xuất bản tin tức.
Nhưng sự thật có phải như vậy? Anh bạn đồng nghiệp của người viết lấy một ví dụ cụ thể, dù cố gắng liên tục tương tác với các fanpage của nhiều tờ báo, cả trong lẫn ngoài nước để nắm bắt thông tin, nhưng News Feed của anh vẫn thường hiển thị chủ yếu là thông tin của các tài khoản bán hàng. Và đương nhiên, những tài khoản bán hàng này thường xuyên chạy quảng cáo trên Facebook! Nghĩa là Facebook ruồng rẫy báo chí, nhưng cũng chẳng ưu tiên cho chúng ta chia sẻ tâm tư, mà họ chỉ nhăm nhăm kiếm tiền.
Sau vụ bê bối thu thập dữ liệu người dùng của Facebook và công ty tư vấn chính trị Cambridge Analytica, nhà bình luận xã hội uy tín người Anh Piers Morgan công khai gọi Zuckerberg là “kẻ tham lam”. Dường như Zuckerberg quá coi trọng việc tăng lợi nhuận hơn là duy trì tinh thần của một sân chơi tinh khôi như khi khởi nghiệp tại ký túc xá của trường Đại học Harvard.
Trong khi đó, trang Chartbeat đưa ra một thống kê đáng chú ý: Trong sự cố sập mạng lịch sử kéo dài 45 phút của Facebook hôm 3/8/2018, lượng người đọc trực tiếp tại các trang tin tức tăng lên 11%, thậm chí là 22% với phiên bản mobile. Những số liệu mới nhất cũng cho thấy, sau khi bị Facebook vượt mặt vào năm 2016, Google đã giành lại ngôi vị số một trong cuộc cạnh tranh về phân phối tin tức và cả quảng cáo với đối thủ không đội trời chung trong lĩnh vực công nghệ. Nghĩa là lượng người đọc tin tức từ công cụ tìm kiếm của Google đã cao hơn lượng người đọc qua nền tảng MXH.
 |
| Tin tức giả liên quan đến vụ bé trai tử vong trên xe buýt của trường Gateway, được đăng trên một trang báo phát hành qua nền tảng Instant Article của Facebook |
Khi Facebook thành cái nôi của tin giả
Ở trên, chúng ta đã nhắc đến vụ bê bối Cambridge Analytica, khi Facebook cho phép không chỉ một, mà nhiều công ty khác lén thu thập dữ liệu người dùng, vi phạm những điều luật về bảo vệ nhân thân của nhiều quốc gia. Nhưng nghiêm trọng hơn là dữ liệu bị đánh cắp đã trở thành công cụ chính trị được sử dụng nhằm làm sai lệch nhận thức của cử tri trong các cuộc bầu cử từ Mỹ cho tới nhiều quốc gia châu Âu. Gần đây nhất, tháng 8/2018, MXH lớn nhất thế giới còn thừa nhận lén tiếp cận nội dung hội thoại của người dùng ứng dụng Messenger.
Giữa các bê bối ấy là những lần ông chủ Zuckerberg cùng dàn lãnh đạo Facebook phải điều trần trước quốc hội Mỹ, bị nhiều chính phủ khắp thế giới trừng phạt, hoặc hạn chế dịch vụ vì phát tán fake news (tin giả), trốn thuế… Cho dù liên tục cam kết, hay đưa ra những công cụ để ngăn chặn tin giả, song những nỗ lực của Facebook vẫn như muối bỏ bể. Nói chính xác hơn, tin giả được phát tán như virus là do chính cơ chế của Facebook.
Năm 2018 là năm bê bối của Facebook, vậy mà họ vẫn lãi kỷ lục với doanh thu riêng quý IV là 16,9 tỷ USD. Trong số này, hẳn có phần đáng kể từ thị trường Việt Nam, nơi ước tính có khoảng hơn 60 triệu tài khoản Facebook. Những nỗ lực ngăn chặn tin giả của MXH này lại quá hời hợt. Phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng 15/8/2019, Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, tỷ lệ đáp ứng của Facebook trước yêu cầu ngăn chặn “thông tin xấu độc” chỉ là từ 70 - 75%, thấp hơn nhiều so với Google (85%).
Chỉ bằng cảm quan thông thường, người dùng Facebook cũng dễ dàng nhận thấy quá nhiều lỗ hổng của Facebook trong việc ngăn chặn tin giả. Nếu như trước đây, các báo lớn cũng phải chờ đợi để Facebook phê duyệt sử dụng Instant Article thì giờ đây, bất kỳ một trang mạng không được quản lý nào cũng có thể đăng ký dịch vụ này.
Trong các vụ việc thu hút sự chú ý của dư luận gần đây, từ vụ tàu Hải Dương 8 của Trung Quốc đến vụ học sinh tử vong trên xe đưa đón của trường Gateway, người dùng Facebook dễ dàng bắt gặp trang Instant Article giả mạo báo chính thống đăng tải thông tin bịa đặt, nhẹ thì nhằm câu view, lấy tiền quảng cáo, nặng thì nhằm bôi nhọ chính quyền, kích động dư luận. Tất cả đều bị Facebook làm ngơ, nhằm tối ưu hóa mục đích kiếm tiền của MXH này.
Điều đáng nói hơn nữa là trong kỷ nguyên của Big Data (dữ liệu lớn) như hiện nay, không một cơ quan nào của chúng ta nắm giữ nhiều dữ liệu của người dùng Việt Nam như Facebook. “Bây giờ những thông tin mà họ thu thập được mới dùng để quảng cáo nhưng trong trường hợp đặc biệt sẽ dùng vào việc khác và có thể nguy hiểm đến an ninh”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cảnh báo.
Điều đó cho thấy, việc quản lý Facebook, hay thậm chí là thay thế nó bằng một MXH của Việt Nam là điều hoàn toàn nghiêm túc. Dĩ nhiên, Việt Nam cần tuân thủ các cam kết quốc tế, song chúng ta cũng không thể làm ngơ khi chủ quyền trên không gian mạng bị xâm phạm, hoặc bị thế lực bên ngoài điều khiển. Và đó sẽ là một câu chuyện dài, cần sự chung tay của nhiều bộ, ngành, trong đó có cả những người làm truyền thông như chúng ta.
Hoàng Nhật
Nội san Thông tấn số 8/2019
CÁC TIN ĐÃ ĐĂNG:
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Đổi mới thông tin ảnh thời sự (01/08/2019 16:37:59)
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Thẳng thắn nhìn nhận để tạo đột phá (01/08/2019 16:36:33)
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Khi phóng viên thường trú tham gia làm ảnh (01/08/2019 16:35:31)
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Tư duy bằng hình ảnh để có những "câu chuyện bằng ảnh" tốt (01/08/2019 16:34:39)
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Tác nghiệp ảnh báo chí bằng smartphone (01/08/2019 16:31:31)
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Nhu cầu ảnh cho các tòa soạn báo điện tử là rất lớn (01/08/2019 15:13:32)
Nâng cao chất lượng ảnh thời sự TTXVN: Để tiệm cận với xu hướng ảnh báo chí thế giới (01/08/2019 15:13:02)
Đối mặt với khó khăn về bản quyền (02/07/2019 10:01:47)
Từ việc xử lý hai thông tin giả (03/05/2019 15:42:02)
Tương lai của những "thợ dịch" (03/05/2019 15:40:54)
