Thứ ba, ngày 28/10/2025

Trao đổi - Thảo luận

Chọn đầu đề chuyện luôn mới của người làm báo

(06/12/2007 10:41:20)

Vẫn biết rằng chọn đầu đề (tít) là chuyện thường ngày của người làm báo, nhưng lúc nào cũng mang tính thời sự, thể hiện trách nhiệm của người làm báo đối với hàng triệu công chúng.

          Là người làm báo lâu năm, tôi nghiệm ra rằng: để có được một tin hay, bài tốt, bản thân phải ra sức rèn luyện, không ngừng nâng cao đạo đức, bản lĩnh nghiệp vụ. Một trong những cách rèn luyện có hiệu quả nhất là dành thời gian đi cơ sở, nắm bắt thực tiễn; trên cơ sở đó phát hiện được nhanh nhất các nhân tố mới, điển hình tiên tiến, để phản ánh kịp thời.

          Có bạn trẻ hỏi tôi rằng: Làm báo thời đổi mới, thời kỳ CNH-HĐH, thời cơ chế thị trường cạnh tranh và hội nhập thì thế nào? Tôi cho rằng làm báo thời nay thật sướng và lý thú. Cũng là chủ đề về phòng chống lụt bão, nhưng có báo viết là: 'Oằn lưng...', có báo lại ghi là 'Gồng mình chống cơn bão số 2' chống cơn bão số 2, không cần cân nhắc từng từ, từng cụm từ, đầu đề như trước. Có người nói: Làm báo thời nay ra ngõ là bắt gặp chủ đề. Người làm báo gần như không có 'vùng cấm' (trừ những vấn đề thuộc về quốc phòng, an ninh quốc gia), không có khoảng trống về thông tin. Thực tế khách quan đó cho phép người làm báo tha hồ phát hiện chủ đề hay, chọn đầu đề hấp dẫn để thông tin đa dạng, phong phú, nhiều chiều: phản ánh cả cái hay, cái đúng, cái dở, cái sai, cái tích cực, cái tiêu cực... Đối tượng nhận thông tin thời nay đòi hỏi báo chí đề cập các mặt của cơ chế thị trường không phải để cân bằng thông tin mà để hiểu đúng bản chất sự việc.

          Tôi cho rằng nếu báo chí bây giờ chỉ tô hồng một chiều, chẳng những không đúng với thực tiễn mà quan trọng hơn là công chứng không chấp nhận. Nhưng nếu nói quá nhiều tiêu cực, mặt trái với đầu đề giật gân, câu khách cũng dễ làm người nhận thông tin cảm thấy xã hội quá nhiều màu đen, đi đến bi quan cũng rất nguy hiểm.

          Nhưng ca ngợi, biểu dương cái tốt cũng cần cân nhắc, khen quá lời chẳng những làm bạn đọc mà ngay đối tượng được khen cũng khó chấp nhận. Ví dụ: Có một nhà báo viết bài ca ngợi Bệnh viện Hữu nghị Việt Xô, có đầu đề: 'Một bệnh viện sáng ngời y đức'. Tít bài báo nghe thật kêu, thật hấp dẫn, nhưng lại không đúng với thực tế. Có nhiều ý kiến (trong đó có tôi, người thường xuyên khám bệnh tại đây) chung quanh bài báo này. Cho nên khen cũng cần chọn từ, chọn đầu đề thích hợp với thực tế chứ không thể theo suy nghĩ chủ quan của nhà báo, lại càng không thể để động cơ cá nhân chi phối. Cũng về vấn đề này, một tờ báo lại dùng tít: 'Một bệnh viện không có phong bì'. Đầu đề bài này chẳng có gì 'đao to búa lớn' nhưng lại làm cho bạn đọc quan tâm, khen ngợi vì nói đúng thực tế.

          Thời kỳ kinh tế phát triển, cạnh tranh và hội nhập, lĩnh vực thông tin, chủ đề thông tin vô cùng phong phú, không sợ trùng lặp. Tuy nhiên, bên cạnh những tin, bài hay có tác dụng thúc đẩy sự vật phát triển theo hướng tích cực, góp phần quan trọng vào công cuộc đổi mới, phát triển kinh tế - xã hội vẫn còn không ít tin gây xôn xao, hoang mang trong dư luận xã hội, làm chao đảo thị trường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến người sản xuất. Ví dụ, năm 1999, khi vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang) đang lên ngôi. mới đầu mùa vải, một số phương tiện thông tin đại chúng đưa tin: Ăn vải thiều Lục Ngạn gây viêm não Nhật Bản. Tin còn nêu rõ là đã có một số cháu đột ngột tử vong, khi khám nghiệm tử thi, người ta tìm thấy trong bụng có vải thiều. Vải thiều năm đó rớt giá thảm hại: Từ 15.000 đồng/kg xuống còn 1.000 đồng/kg. Mới đây, trong tháng 8/2007, một số báo hình, báo viết đưa tin bưởi Chùm (còn gọi là bưởi đắng) của Mỹ đã gây ung thư cho người ăn. Lập tức, bưởi Năm Roi không có người mua, người sản xuất thiệt hại hàng tỉ đồng, khốn đốn trăm bề. Thế mới biết, chỉ một tin ngắn cũng có thể gây nhiều thiệt hại trước mắt và lâu dài cho nông dân.

          Là một bạn đọc đã có thời làm báo, tôi muốn nói với các bạn đồng nghiệp rằng: Chớ vì vội mà thiếu thận trọng; cần cân nhắc kỹ khi thông tin, khi chọn đầu đề cho tin  bài, kể cả từng chi tiết nhỏ. Tìm được đầu đề hay, nêu được cái mới thu hút sự quan tâm của bạn đọc đã khó, tìm chi tiết minh họa còn khó hơn. Bởi chi tiết nghèo, nội dung nhạt thì đầu đề có hay, có kêu cũng trở thành 'khẩu hiệu'. Giữa đầu đề và nội dung phải phù hợp, kẻo không sẽ trở thành 'treo đầu dê, bán thịt chó', đánh lừa bạn đọc.

          Đầu đề là yếu tố quan trọng đầu tiên để thu hút người đọc, người nghe, người xem. Từ ngữ phải trong sáng, rõ ràng, dễ hiểu để mọi người, kể cả những người lao động bình thường cũng hiểu được. Mỗi khi cầm bút, người làm báo phải luôn nghĩ 'Viết cho ai? Viết để làm gì ? Viết như thế nào?' như lời Bác Hồ đã dạy.

          Hết sức tránh, hạn chế đến mức tối đa viết tắt ở đầu đề làm cho người đọc phải luận hoặc phải đọc nội dung tin mới hiểu đầu đề, như: 'CT bảo hiểm và CT chứng khoán đầu tư của BIDV tăng cường vốn đầu tư', 'Thái Lan tăng cường an ninh sau khi TRT bị giải thể' (Báo Hà Nội Mới) thì thật là đánh đố bạn đọc, vì không phải ai cũng hiểu CT là 'Công ty bảo hiểm và Công ty chứng khoán' BIDV là 'Ngân hàng Đầu tư phát triển Việt Nam'; TRT là 'Đảng Người Thái yêu người Thái'....

          Có thể nói đầu đề, chuyện tưởng cũ, nhưng lại luôn theo nhà báo từ lúc mới vào nghề đến khi 'gác bút'. Nói chọn đầu đề luôn là chuyện mới đối với người làm báo, kể cả phóng viên, biên tập và người quản lý là vậy.

Hùng Đào
Theo Nội san Thông tấn, số 11/2007