Sổ tay phóng viên
Viết cái gì?
(12/10/2006 09:54:46)
Tôi không còn là phóng viên trẻ nữa nhưng có một câu hỏi rất "trẻ con", đó là "Viết cái gì?". Nói ra xin Người Viết Báo và đồng nghiệp đừng cười nhưng quả thực nhiều khi tôi rất bí không biết viết cái gì. Có những việc tôi tưởng là to tát nhưng khi viết xong lại bi chê là "có thế mà cũng viết"; nhưng lại cũng có những việc tôi thấy quá nhỏ nhặt nên không viết nhưng sau đó lại bị phê bình là bỏ lọt tin. Vậy, trong cuộc sống phong phú, đa dạng, bề bộn hàng ngày kia, nhà báo phải chọn cái gì để viết?
- Chà! Câu hỏi của bạn thực ra là rất "vĩ đại" chứ không "trẻ con" chút nào, tôi nói thật đấy chứ không phải nói kháy bạn đâu. Bởi vì không phải chỉ có những phóng viên trẻ mới vào nghề mới đặt ra câu hỏi này mà chừng nào bạn còn làm báo thì câu hỏi "Viết cái gì?" còn đặt ra.
Thực ra, đây là một câu hỏi rất khó bởi nó liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của báo chí, nó liên quan đến hệ tư tưởng và nó cũng liên quan đến đối tượng bạn đọc của tờ báo. Tuy nhiên, tôi sẽ không lao đầu vào cái rừng lý luận rậm rạp đó đâu mà sẽ cố gắng trao đổi với bạn những vấn đề chung nhất theo một cách đơn giản nhất. Có một cách xác định đơn giản nhất là bạn hãy viết những gì có ý nghĩa đối với xã hội và được xã hội quan tâm, bạn đọc quan tâm.
Nhưng làm thế nào để xác định đâu là sự kiện, là vấn đề mà bạn đọc quan tâm?
- Điều này liên quan đến sự mẫn cảm nghề nghiệp của nhà báo. Muốn thế, bạn cần bám sát dòng thời sự của cuộc sống. Tuy nhiên, tôi cũng có thể trả lời bạn một cách vắn tắt rằng, đó là những thông tin giúp bạn đọc khám phá, hiểu biết thêm về thế giới và cuộc sống xung quanh; và đặc biệt, đó là những thông tin liên quan đến cuộc sống, công việc... của họ - đó chính là ý nghĩa của thông tin. Chẳng hạn, trong dịp tuyển sinh đại học vừa qua, chắc chắn những thông tin liên quan đến việc ra đề thi, chấm thi, những chế độ ưu tiên, những quy định cụ thể của riêng từng trường sẽ thu hút sự quan tâm của xã hội. Bởi những thông tin này liên quan đến hàng chục vạn thí sinh và liên quan đến những thí sinh đó là hàng triệu gia đình và người thân.
Nói như Người Viết Báo thì sản xuất nông nghiệp còn liên quan đến hàng chục triệu con người, đến tất cả mọi người nhưng tại sao khi tôi đưa tin về sản xuất vụ hè thu lại bị chê là "tin tiến độ", là "tứ thời bát tiết", là "chẳng ai thèm đọc".
- À! Tôi hiểu rồi. Ở đây có một sự nhầm lẫn, tôi tạm gọi là giữa tính chu kỳ và tính thời sự của sự việc.
Không khí là vô cùng quan trọng đối với sự sống của con người. Không có không khí, con người không thể tồn tại. Bạn cứ thử nhịn thở một chút xem thì sẽ biết ngay tầm quan trọng của không khí. Như vậy, không khí liên quan đến tất cả mọi người. Nhưng bạn lại không thể viết một tin về tầm quan trọng của không khí được, bởi vấn đề đó đã... xưa như trái đất. Như vậy, sự kiện còn phải có tính thời sự thì mới trở thành tin tức.
Trong ví dụ bạn nêu ở trên, sản xuất vụ hè thu được coi là sự việc. Nhưng sự việc ấy lặp đi lặp lại năm này qua năm khác, cứ đến thời gian ấy là người nông dân xuống đồng làm vụ hè thu nên nó mang tính chu kỳ, không phải là sự kiện báo chí. Bạn lại chỉ đưa tin về nông dân một huyện, hoặc một tỉnh xuống đồng làm vụ hè thu, hoặc cấy được bao nhiêu diện tích lúa... thì đó chưa phải là thông tin báo chí. Bởi vì, thời gian sản xuất vụ hè thu thì bạn đọc biết rồi mà nếu có ai chưa biết thì người ta cũng không quan tâm đến; kể cả bạn có thông tin thêm về diện tích cây lúa thì thông tin đó cũng không có ý nghĩa gì nhiều với bạn đọc.
Tuy nhiên, nếu địa phương bạn đến công tác năm nay lại xuống giống vụ hè thu sớm trước một tháng để tránh lũ chẳng hạn thì đó lại là sự kiện có tính báo chí. Bạn hoàn toàn có thể đưa tin được mà không bị sếp chê.
Như vậy, trong sự việc có tính chu kỳ, trong sự việc cũ bạn vẫn có thể khai thác điểm mới, đó chính là tính thời sự để đưa tin.
Nhưng đâu phải lúc nào cũng có yếu tố mới đó. Mà cứ cho là năm nay tỉnh tôi xuống giống sớm trước một tháng đi thì sang năm cũng không thể lại xuống giống trước một tháng nữa được; trong khi tôi cứ ở mãi một tỉnh thì biết khai thác cái gì để làm tin?
- Bạn đừng bi quan như vậy. Cho dù là sự việc lặp đi lặp lại thì cũng không bao giờ người ta tắm hai lần trong một dòng sông. Sự việc luôn luôn biến đổi, lần xuất hiện sau đã khác lần trước, đã chứa đựng những yếu tố mới rồi, vấn đề là bạn có chịu khó tìm tòi, phát hiện để đưa tin không mà thôi.
Chẳng hạn, trong ví dụ trên, năm nào cũng cứ đến mùa ấy, tháng ấy là xuống giống vụ hè thu. Nhưng bạn thử để ý xem thời tiết năm nay có gì khác với năm trước không? Cái sự khác ấy tác động đến mùa vụ như thế nào? Người nông dân cần phải làm gì để tận dụng những yếu tố có lợi cũng như làm gì để khắc phục những bất lợi của thời tiết? Bạn cũng có thể điều tra xem mọi cơ cấu cây trồng năm nay có thay đổi gì với mọi năm không? Những thay đổi ấy theo hướng có lợi hay có hại? Nếu có hại thì bạn có thể đưa tin để cảnh báo; còn nếu có lợi thì có thể đưa tin biểu dương và để các địa phương khác có thể học tập kinh nghiệm.
Xin cho tôi được trao đổi một câu thật thẳng thắn và thoải mái nhé... Người Viết Báo nói thế thì tôi xin chịu. Nhưng nói là một chuyện còn thực tế lại là chuyện khác. Nếu tất cả những giả định mà Người Viết Báo vừa nêu đều không xảy ra, tức là mùa vụ năm nay chẳng có gì thay đổi, vẫn y nguyên như mùa vụ năm trước, chẳng có cái gì mới thì sao?
- Thì bạn viết ngay về cái sự "chẳng có gì thay đổi" ấy. Tôi nói thật đấy chứ không phải đùa đâu. Cuộc sống luôn vận động và phát triển, tức là nó đã đi ngược lại quy luật của cuộc sống và chính điều đó đã tạo nên mâu thuẫn để bạn có thể khai thác viết về cái sự trì trệ của địa phương đó rồi. Chẳng hạn thị trường đã thay đổi nhưng cơ cấu cây trồng không thay đổi dẫn đến khó tiêu thụ hoặc giá trị hàng hoá của sản phẩm thấp, đời sống của người nông dân không thể cải thiện được. Rồi bạn có thể đi sâu phân tích nguyên nhân rồi tìm giải pháp. Như vậy, bạn đã có một bài viết "có vấn đề", thậm chí mang tính phát hiện là đằng khác nếu trong bài đưa ra được một giải pháp hợp lý, khoa học.
Nhân bạn nói đến vấn đề nói thẳng nói thật thì tôi cũng xin nói thẳng rằng, sở dĩ tin của bạn và cả của rất nhiều phóng viên khác viết bị chê là "tin tiến độ", "tứ thời bát tiết" là bởi vì thường thì các bạn chỉ đến cơ sở, xin cái báo cáo rồi về nhà chế biến cái báo cáo ấy thành một xê-ri tin chứ có chịu tìm hiểu, suy nghĩ sâu vào vấn đề đâu. Mà trong báo cáo thì chỉ có vài câu nhận định, đánh giá chung chung về "tình hình, đặc điểm"; rồi là các số liệu thống kê về cơ cấu cây trồng, diện tích của từng loại, tiến độ thực hiện... Bạn lại cứ "dịch báo cáo thành tin", cùng lắm là thêm câu khẩu hiệu chung chung ở đầu tin mà cứ tưởng là mào đầu nên "chẳng ai thèm đọc" là đúng chứ chẳng oan đâu. Thử đặt bạn vào địa vị bạn đọc, bạn có thích đọc những tin loại đó không?
Có người nói rằng, trong nghề báo không có chỗ cho sự lười biếng. Trong mỗi vấn đề luôn phải biết cách đặt câu hỏi để đi sâu vào bản chất sự vật thì mới tìm ra được cái mới. Nhiều khi chân lý và những phát minh vĩ đại lại nằm chính trong những sự việc tưởng đã nhàm chán. Từ bao đời, mọi người đều nhìn thấy quả táo từ trên cây rụng xuống và đều cho điều đó là hiển nhiên. Riêng nhà bác học Niu-tơn lại ngạc nhiên vì điều đó và đặt câu hỏi "Tại sao quả táo lại rơi xuống đất" và chính vì thế ông đã phát hiện ra định luật Vạn vật hấp dẫn. Vấn đề là phải luôn biết tìm tòi suy nghĩ; và, một điều hết sức quan trọng là phải tâm huyết với nghề.
Bạn thấy chưa, câu hỏi bạn nêu ra từ đầu có "trẻ con" một chút nào đâu mà xung quanh nó còn rất nhiều vấn đề, lần sau chúng ta sẽ trao đổi tiếp nhé.
CÁC TIN ĐÃ ĐĂNG:
Đồng hành theo bước chân tình nguyện (12/10/2006 09:53:11)
Hỏi và Đáp: (03/10/2006 09:31:51)
Họ đã làm việc như thế (18/09/2006 09:22:36)
Dàn ý - Sự cần thiết cho mọi thể loại (18/09/2006 09:11:50)
Hỏi và Đáp : (14/08/2006 10:01:25)
Hỏi và đáp: (14/08/2006 10:00:32)
Hỏi và đáp : (14/08/2006 09:59:38)
Dàn ý - Cái khung cho bài viết (14/08/2006 09:45:35)
Thức cùng Tin nhanh World Cup (14/08/2006 09:40:05)
Bệnh à ơi (14/08/2006 09:22:46)
