Thứ sáu, ngày 26/04/2024

Truyền thống

Kỷ niệm 50 năm Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” (12/1972-12/2022): Chúng tôi viết tường thuật trong ánh nến

(29/12/2022 10:19:13)

Cách đây tròn nửa thế kỷ, tháng 12/1972, đế quốc Mỹ tấn công Thủ đô Hà Nội bằng “siêu pháo đài bay” B52. Dẫu phải chịu nhiều tổn thất, hy sinh, nhưng với tinh thần chiến đấu dũng cảm, ngoan cường, sự hiệp đồng chặt chẽ, quân và dân ta đã đập tan sức mạnh không lực Mỹ, làm nên chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”. Trong mưa bom, các phóng viên Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) vẫn dũng cảm tác nghiệp để những dòng tin, bức ảnh nóng hổi về “Điện Biên Phủ trên không” kịp đến với bạn đọc trong nước và quốc tế. Nội san Thông tấn xin trân trọng giới thiệu bài viết của nhà báo Nguyễn Văn Trường, nguyên Trưởng ban biên tập tin Trong nước, về những ngày tháng oanh liệt đó.

Phóng viên VNTTX tác nghiệp trong chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không”, tháng 12/1972

1. Thời gian này, hai Ban biên tập tin, ảnh sáp nhập làm một, ngụ tại ngôi nhà bốn tầng ở số 20 Trần Hưng Đạo. Tôi được giao nhiệm vụ Trưởng tiểu ban tin ảnh Công thương, phần ảnh lúc đó có: Đinh Quang Thành, Minh Lộc, Vũ Hanh, Minh Đạo... Mỗi tiểu ban đều chia đôi, già nửa số thành viên làm việc trên cơ sở sơ tán, một số ở lại nằm trong lực lượng xung kích trực chiến, góp phần phản ánh cuộc chiến đấu của quân dân Hà Nội trong chiến dịch “Điện Biên phủ trên không”. Ngày đêm, các phóng viên ảnh đều trực bên mâm pháo trên cầu Long Biên, ngoài bãi sông Hồng hoặc bám các trận địa tên lửa ven đô “săn” ảnh máy bay Mỹ bị bắn cháy trên bầu trời Thủ đô.

Về sinh hoạt đời thường trong thời chiến, tôi vẫn nhớ rất rõ hôm Hà Nội triệt để sơ tán. Bầu trời thành phố nóng bỏng, tiếng loa báo động lanh lảnh, còi ủ liên tục. Vậy mà ở Tiểu ban tôi, bác Trần Đàm (chúng tôi thường đùa: lính phòng không số một) chuẩn bị cưới vợ. Được phân phối chiếc giường, tôi liền cử Minh Đạo đem phiếu đến cửa hàng đồ gỗ quốc doanh mang chiếc giường cưới về vì bác Đàm hôm ấy phải lo việc chuyển gấp một bộ phận lên cơ sở sơ tán.
 
Chiếc máy bay B52 đầu tiên bị Tiểu đoàn 59, Trung đoàn Tên lửa 261 bắn rơi trên cánh đồng Chuôm, xã Phù Lỗ, huyện Đông Anh, Hà Nội vào 20 giờ 13 phút, tối 18/12/1972

2. Trận B52 đầu tiên đánh vào Hà Nội ở Uy Nỗ, Đông Anh. Hôm ấy ngày nghỉ, vào lúc xế chiều, ngay trong lúc thành phố còn vang tiếng còi báo động, bom đạn đã ầm trời. Từ nhà, tôi lao đến cơ quan nhận nhiệm vụ, tới nơi thì được tin Thủ đô ta bắn hạ chiếc B52 đầu tiên, rớt trên đồng ruộng huyện Mê Linh. Ngay lập tức, lực lượng trực chiến của Ban được chia làm hai mũi: một do anh Lâm Hồng Long (phóng viên ảnh), Thanh Hà (phóng viên tin) đi Mê Linh; một do tôi và Nam Minh (tin), Vũ Hanh (ảnh) đi Uy Nỗ - nơi máy bay B52 vừa ném bom rải thảm.

Qua cầu phao sông Hồng, tới gần Uy Nỗ thì đã 10 giờ đêm. Cách làng chừng vài trăm mét, chúng tôi phải xuống xe (chiếc xe Uaz do Đại Chiến lái), loay hoay vượt hố bom giữa đường thì lại một đợt máy bay B52 nữa kéo tới, ù ù trên đầu như xay lúa. Những “con rồng lửa” Thăng Long bay vút lên rực sáng bầu trời, tiếng pháo cao xạ các tầm nổ rất căng. B52 lại trút bom xuống một làng nhỏ, những ánh chớp lóe sáng cùng những tiếng nổ dữ dội, mặt đất rung chuyển. Chúng tôi kịp chui vào một cái cống bên đường để trú ẩn; nói với nhau nếu không gặp cái hố bom giữa đường này thì bọn mình đã bị “tiêu” trong trận B52 thứ hai ở Uy Nỗ rồi. Khỏi kể lại cái cảnh khủng khiếp của một làng quê hiền hòa dưới lũy tre xanh bị liền hai trận bom B52 rải thảm tàn phá đau thương đến thế nào!
 
Nữ dân quân tự vệ Xí nghiệp Bánh kẹo Hà Nội bắn máy bay Mỹ năm 1972

Vào bệnh viện Đông Anh, những người nông dân vô tội, có cả em nhỏ, phụ nữ mang thai, cụ già… máu me đầm đìa đang được các y bác sỹ khẩn trương sơ cứu. Qua máy nói của một đơn vị bộ đội phòng không trên trận địa ven đường, tôi liên lạc được với anh Xuân Ổn, Trưởng phòng Thư ký. Anh truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Phó tổng giám đốc Đỗ Phượng (nếu tôi nhớ không nhầm thì hôm ấy anh Phượng vừa từ Hải Phòng vượt lưới lửa trở về): lúc này, phải có ngay tin ảnh, nhất là ảnh, để ngày mai trên bàn đàm phán Paris, đoàn ta có bằng chứng tố cáo trước dư luận thế giới tội ác của đế quốc Mỹ dùng máy bay B52 ném bom vào Thủ đô Hà Nội.

Tôi bàn với anh em, không cầu toàn nữa, rút nhanh về kịp làm tin, phóng ảnh ngay. Trên đường về gặp rất nhiều trở ngại. Chính vì nhanh nên rối, thế nào chúng tôi lại lạc vào sân ga Đông Anh cũng đang là một trọng điểm. Như giữa một trận đồ bát quái, tối om, lối hẹp. Nhiều ngả đường bom cày xới, ngổn ngang những toa xe, hàng hóa chất đống. Trên trời, từng tốp máy bay Mỹ vẫn quần đảo yểm trợ cho B52 rút. Đến cầu phao Chương Dương, ô tô đủ loại nối hàng dài chờ vượt sông Hồng. Từng lúc trên bầu trời lại phụt lên những vầng sáng cùng những tiếng nổ xé tai, tiếng máy bay gầm rít… Tôi nói với Đại Chiến, có giấy ưu tiên, cố lách về nhà càng sớm càng tốt. Là một trong những tay lái thiện chiến vừa mới từ tuyến lửa Quảng Bình về, anh nói: “Em từng lái trong ấy, qua nhiều trận nhưng quả thật chưa bị trận nào gay go, lúng túng như đêm nay”.
 
Các lực lượng phòng không Hà Nội tạo thành lưới lửa trên bầu trời Thủ đô, bắn rơi nhiều máy bay Mỹ, tháng 12/1972

3. Noel 1972, sau hai ngày tạm ngưng ném bom, đêm 26/12, B52 của Mỹ lại tiếp tục đánh phá Thủ đô ác liệt hơn, dã man hơn, đánh vào thẳng khu phố Khâm Thiên giữa lòng Hà Nội đông đúc dân cư. Trong những giờ khắc tạm ngưng tiếng bom và nhất là vào lúc hai bên hưu chiến, tôi được cử theo Thủ tướng Phạm Văn Đồng đi thăm đồng bào, chiến sĩ ta ở một số nơi. Ngoài một số trận địa pháo, tên lửa, đơn vị không quân, Thủ tướng chứng kiến cảnh cấp cứu những bệnh nhân đang hấp hối bị kẹt dưới hầm của bệnh viện Bạch Mai; thăm cơ sở kỹ thuật của Đài tiếng nói Việt Nam ở Mễ Trì; thăm khu dân cư ở gần Đình Láng còn hầm hập hơi bom, ngổn ngang gạch ngói và vượt sông Hồng sang cả bên Yên Viên.

Khác với những chuyến đi khác, chuyến này chỉ có hai xe Uaz. Thủ tướng và một số cán bộ Văn phòng một xe, cánh phóng viên quay phim, chụp ảnh một xe. Qua Yên Viên, máy bay trinh sát của Mỹ rạt trên đầu, xe chúng tôi được lệnh vượt lên tới gần Dốc Lã, còn xe Thủ tướng dừng lại, hai đồng chí bảo vệ đưa Thủ tướng vào trú trong chiếc hầm chữ A bên đường. Đồng chí L, người bảo vệ Thủ tướng cùng đi, cho biết: trước giờ hưu chiến, Thủ tướng nhận được tối hậu thư của Tổng thống Mỹ R.Nixon. Ông muốn qua chuyến thăm này thị sát dân tình, một lần nữa khẳng định quyết tâm chiến đấu của nhân dân ta.
 
Bắt sống phi công Mỹ bên xác máy bay, Hà Nội, tháng 12/1972

Tôi quan sát, chứng kiến gương mặt cương nghị và khắc khổ của Thủ tướng khi nói chuyện với dân và khi ông nghẹn ngào cầm khăn tay chấm giọt nước mắt. Ông nói với nhân dân rằng, đây là trận đánh cuối cùng, phải tiêu diệt B52 trên bầu trời Thủ đô. Thủ tướng nhắc lại Di huấn của Bác Hồ: thắng giặc Mỹ ta sẽ xây dựng đất nước đàng hoàng hơn, to đẹp hơn. Nắm bắt chủ đích chuyến đi này của Thủ tướng, tôi chăm chú quan sát và ghi lại những sự kiện, hình ảnh nói lên tinh thần quyết tâm cao của nhân dân Thủ đô, bớt “gam” màu đau thương tang tóc trong bài viết.

Đêm 26/12/1972 có thể nói là đêm quyết chiến, quyết thắng của quân và dân Thủ đô. Đêm đó, máy bay B52 bị hạ nhiều nhất kể từ ngày chúng vào đánh phá Hà Nội, tám chiếc bị bắn rơi trong đó có 5 chiếc rơi tại chỗ.

Nhóm mũi nhọn gồm tôi, Trần Đình Thảo (phóng viên tin) và Minh Trường (phóng viên ảnh) có mặt ngay khi nhân dân bắt tên giặc lái ở bãi đá, cạnh cái ao nhỏ thôn Phương Liệt. Chúng tôi qua phố Khâm Thiên còn khét lẹt khói bom, ngay ở ngõ chợ, tiếng khóc, tiếng gào thét đến điên dại bên thi thể đang chờ khâm liệm… Nhìn cảnh tượng đau thương ấy, người tôi run lên vì căm uất. Ngay đêm ấy, trong ánh nến, dưới căn hầm nhà số 5 Lý Thường Kiệt, bên chiếc bàn nhỏ chỉ huy “tác chiến” của vị Tư lệnh mến yêu - Đào Tùng - chúng tôi viết tường thuật về cuộc chiến đấu của quân dân Thủ đô, của nhân dân cả nước ta và tố cáo tội ác trời không dung, đất không tha của đế quốc Mỹ.
 
Phóng viên VNTTX có mặt tại phố Khâm Thiên ngay sau trận bom B52, tháng 12/1972

Ít hôm sau, trong giao ban, chúng tôi được nghe đặc phái viên TTXVN ở Paris điện về cho biết, lãnh đạo đoàn đàm phán của ta hoan nghênh ở nhà đã cung cấp đầy đủ, kịp thời tin, ảnh tố cáo tội ác đế quốc Mỹ đánh vào Thủ đô Hà Nội.

Những gian nan, nguy hiểm còn đang tiếp diễn trong cuộc chiến dường như tiêu tan hết. Trong tôi, một cảm giác lâng lâng khó tả khi nghĩ rằng mình đang cùng đồng nghiệp góp một phần nhỏ bé vào chiến thắng Điện Biên phủ trên không lịch sử này./.
 
Thật may mắn là Phân xã Hà Nội lúc bấy giờ có phóng viên Hữu Cứu. Anh được biệt phái sang Hội đồng Phòng không thành phố ngay từ tháng 4/1972. Tin tức nội bộ của anh đã được chúng tôi biến thành thông tin phát đêm trên bản tin Trong nước.

Trong 10 ngày, từ đêm 19-29/12, không quân Mỹ liên tục tấn công Hà Nội và các địa phương: Hải Phòng, Thái Nguyên, Phú Thọ, Lạng Sơn, Bắc Giang, Yên Bái, Quảng Ninh...  Phóng viên Phân xã Hà Nội đã kịp thời đưa các thành tích tiêu biểu của quân và dân ta: ngày 20/12, bộ đội phòng không đã thực hiện trận đánh xuất sắc, bắn rơi 7 chiếc B52 với 35 quả đạn. Ngày 21/12, trong 9 phút, các tiểu đoàn 57, 77, 79 đã bắn rơi 4 chiếc B52 với 6 quả đạn. Cao điểm nhất là ngày 26/12, lực lượng phòng không ba thứ quân của Hà Nội, Hải Phòng và Thái Nguyên đã đánh một trận lớn, bắn rơi 8 máy bay B52 và 10 máy bay chiến thuật khác.

Nhớ lại hồi đó thật tự hào và hạnh phúc - niềm hạnh phúc của nghề báo. Không ít tin, bài tôi viết khi nước mắt nhoè cặp kính cận 10 diop. Tôi nhớ mãi lần đến Tiểu đoàn 77 ở Chèm cùng phóng viên ảnh Văn Bảo. Các chiến sĩ Phòng không đồng ý cho chúng tôi vào cabin chỉ huy, tận mắt thấy trên màn hình tín hiệu máy bay B52 bùng cháy và nghe tiếng rào rào của các viên bi tên lửa Shrike nổ gần xe, vướng vào những cây tre nứa dựng xung quanh, bảo vệ cho xe chỉ huy...

Ngay đêm đầu tiên, Văn Bảo chụp được khoảnh khắc rồng lửa Thăng Long diệt máy bay B52 ngay trên bầu trời Bắc Hà Nội. Anh còn thực hiện bức ảnh bàn chân dép lốp của nữ dân quân dẫm lên mảnh xác B52 nổi tiếng. Bức ảnh của Văn Bảo và bài tường thuật của tôi về trận thắng oanh liệt này hiện vẫn còn trong kho tư liệu TTXVN.
Nhà báo Trần Đình Thảo

Nguyễn Văn Trường - Nguyên Trưởng ban biên tập tin Trong nước
Nội san Thông tấn số 12/2022